Kayıt dışı istihdam; sosyal güvenlik açısından niteliği itibariyle yasal işlerde çalışarak istihdama katılan kişilerin, çalışmalarının gün veya ücret olarak ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına hiç bildirilmemesi ya da eksik bildirilmesi olarak tanımlanabilir. Bu tanıma göre üç türlü kayıt dışı çalışma söz konusudur:

1. Çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemesi,

2. Çalışma gün sayılarının eksik bildirilmesi,

3. Sigorta primine esas kazanç tutarlarının eksik bildirilmesidir.

Kayıt dışı istihdamın ekonomik ve sosyal açıdan birçok olumsuz sonucu bulunmaktadır. Kayıt dışı istihdamın işçi, işveren ve devlet açısından olumsuz sonuçları vardır.

A- Sigortasız çalışan kişiler, sigortalı çalışanlara sağlanan haklardan faydalanamazlar. Bu kapsamda sigortasız çalışanlar; 

• Emeklilik hakkına sahip olamazlar. Çalışamayacakları yaşa geldiklerinde emekli aylığına hak kazanamazlar. Bu durum, kişileri gelecek güvencesinden yoksun bırakmaktadır. 

• Herhangi bir nedenle çalışamaz duruma geldiklerinde malullük aylığından faydalanamazlar. 

• Ölüm hali söz konusu olduğunda, geride kalan aile bireyleri ölüm aylığı hakkından yararlanamazlar.

• Genel sağlık sigortası primlerini kendileri ödemek zorunda kalabilmektedirler. 

• İş kazası ve meslek hastalığı durumunda geçici iş göremezlik ödeneğinden veya sürekli iş göremezlik gelirinden yoksun kalırlar. 

• Analık sigortası kapsamında, hamilelik durumunda geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanamazlar.

• İşsiz kalmaları hâlinde işsizlik sigortası kapsamındaki işsizlik ödeneğinden faydalanamazlar. 

• İşten ayrılmaları halinde ihbar ve kıdem tazminatından yoksun kalırlar. 

• Yıllık izin, haftalık izin, doğum izni gibi haklardan faydalanamazlar.

B- Sigortasız işçi çalıştıran işverenler açısından olumsuzlukları; 

• Yapılan denetimler ve tespitler sonucunda yüksek meblağlarda idari para cezalarıyla karşı karşıya kalmaktadırlar. 

• İşyerinde yaşanacak iş kazaları ve meslek hastalıkları durumunda devlete ve işçilere karşı sorumlu olmakta, ciddi düzeyde idari ve adli yaptırımlara maruz kalabilmektedirler. 

• Sosyal güvenlik primi maliyetine katlanmadıkları için haksız rekabete neden olmakta ve piyasa dengesinin bozulmasına zemin hazırlamaktadırlar. 

• Devlet ve özel sektör tarafından sağlanan hibe, kredi ve vergi avantajlarından ve mali teşviklerden yararlanamamaktadırlar. 

• Ölçek ekonomilerinden faydalanamadıkları için büyüme konusunda sıkıntı yaşayabilmektedirler. 

C- Kayıt dışı istihdamın devlet ve toplum açısından olumsuzlukları; 

• Prim kaybı nedeniyle sosyal güvenlik sisteminin aktif/pasif dengesi bozulmakta ve sosyal güvenlik açıkları artmaktadır. 

• Sosyal güvenlik açıklarının bütçeye getirdiği yük nedeniyle ekonominin kaynak dağılımında etkinlik bozulmakta, bu durum gelir dağılımını da olumsuz etkilemektedir. 

• Kayıt dışı istihdam primsiz ödemelerin artmasına neden olarak sosyal güvenlik sisteminin gelir/ gider dengesini olumsuz etkilemektedir. 

• Sosyal güvenlik açıklarının artması, gelecek nesillerin sosyal güvenlik sisteminden kaynaklanan yükleri daha fazla taşımalarına ve sistemden yeterince faydalanamamalarına neden olmaktadır. 

• Kayıt dışı istihdam, yasal düzenlemelere duyulan güveni azaltarak toplumun ahlaki değerlerinin bozulmasına neden olmaktadır. 

• Kayıt dışı istihdam ekonomide kurumsallaşma eğiliminin azalmasına zemin hazırlamaktadır. 

SİGORTASIZ İŞÇİ ÇALIŞTIRMA CEZALARI 2025

SGK’nın kimlere, hangi durumlarda idari para cezası uygulanacağı 5510 sayılı Kanunun 102. maddesinde düzenlenmiştir.

• İşçi sigortasız olarak 1 aydır çalıştırılıyorsa cezası 26.005,50 TL’dir.

• İşçi sigortasız olarak 2 aydır çalıştırılıyorsa cezası 52.011 TL’dir.

• İşçi sigortasız olarak 3 aydır çalıştırılıyorsa cezası 78.016,5 TL’dir.

​Madde 102: Kurumca verilecek idarî para cezaları

​“Kurumca dayanağı belirtilmek suretiyle diğer kanunlarda aşağıda belirtilen fiiller için idari para cezası öngörülmüş olsa dahi ayrıca bu Kanunun; 

​a) 1) 8 inci maddesinin birinci fıkrası ile 61 inci maddede belirtilen bildirgeyi, bu Kanunda belirtilen süre içinde ya da Kurumca belirlenen şekle ve usûle uygun vermeyenler veya Kurumca internet, elektronik veya benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulduğu hâlde anılan ortamda göndermeyenler hakkında her bir sigortalı için asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır. 

​2) 8 inci maddenin birinci fıkrasında belirtilen bildirgenin verilmediğinin, mahkeme kararından veya Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden ya da diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarının kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden anlaşılması halinde bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar hakkında her bir sigortalı için asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır. 

​3) İşyeri esas alınmak suretiyle bildirgenin verilmediğine ilişkin; mahkemenin karar tarihinden, Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarının tespit tarihinden, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının denetim elemanlarının rapor tarihinden, bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi veya belgelerin Kuruma intikal tarihinden itibaren bir yıl içinde bu bendin 2 numaralı alt bendinde sayılan durumlardan biriyle tekrar bildirge verilmediğinin anlaşılması halinde, bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar hakkında bu defa her bir sigortalı için asgari ücretin beş katı tutarında idari para cezası uygulanır.”

​İlgili kanun hükmüne göre, sigortasız çalıştırılan işçi sayısına göre işverene verilecek olan idari para cezası değişiklik göstermektedir. Sigortasız işçi çalıştırıldığının kurum tarafından tespit edilmesi halinde, her bir sigortalı için asgari ücretin iki katı kadar idari para cezasına hükmedilir. 

Bu cezalar, yalnızca idari para cezaları ile sınırlı kalmaz. Aynı zamanda, işveren, işçinin sigortasız çalıştırıldığı süreye ilişkin geriye dönük prim borçlarını ve gecikme faizlerini de ödemek zorundadır.

Sigortasız işçi çalıştırma tespiti, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) müfettişleri tarafından yapılan denetimler sonucunda belirlenir. Tespit edilen her bir işçi için cezalar, çalıştığı ay sayısına göre katlanarak artar. Bu nedenle, sigorta işlemlerinin zamanında ve eksiksiz yapılması işveren açısından hem maddi yükümlülüklerden kaçınmak hem de yasal sorumlulukları yerine getirmek için büyük bir öneme sahiptir. İş kazası veya meslek hastalığı gibi durumlarda da bu cezaların üzerine tazminat sorumlulukları eklenebileceğinden, sigortasız işçi çalıştırmak işverenler için ciddi bir risk oluşturur.

Ayrıca Sigortasız çalıştırılan işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. İş Kanunu’nun 24. Maddesinin 2/e bendine göre;

"İşçilerin ücreti, sözleşme şartları ya da kanun hükümlerine uygun şekilde hesaplanmaz veya ödenmezse; işçiler hak ettikleri ücretin kendilerine ödenmemesi, primlerinin yatırılmaması ve sigortalarının başlatılmaması nedeni ile iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir".

Bu durumda işçinin haklı nedenle fesih halinde işçi kıdem tazminatı ve diğer işçilik alacaklarına hak kazanacaktır.

 

 

Davalarınızda uzman iş avukatından yardım almak hukuki açıdan sizi koruyacaktır. Detaylı bilgi için bize ulaşabilirsiniz.

Bu sitede yer alan yazılar sadece bilgilendirme amaçlıdır. Bu yazılardan kaynaklı herhangi bir sorumluluğumuz bulunmamaktadır.